OBSZARY CHRONIONE NA TERENIE GMINY LIPOWA
Położenie Gminy Lipowa w obrębie dwóch mezoregionów – Beskidu Śląskiego i Kotliny Żywieckiej powoduje dużą różnorodność krajobrazową. Tłem krajobrazowym gminy jest pasmo Beskidu Śląskiego opadające stromo w kierunku Kotliny Żywieckiej.
Przeprowadzona analiza i ocena wartości środowiska przyrodniczego gminy wskazuje na występowanie na jej obszarze walorów, które plasują Gminę Lipowa na jednym z pierwszych miejsc w województwie pod względem bogactwa walorów przyrodniczych.
Na podstawie szczegółowej analizy wartości przyrodniczych i krajobrazowych, wytypowano:
- Trzy rezerwaty przyrody.
- Jeden zespół przyrodniczo-krajobrazowy.
- Osiem użytków ekologicznych.
- Obszary o wysokich walorach przyrodniczych, do których należy obszar Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego i jego otuliny.
- Doliny Potoków, na terenie, których znajdują się wszystkie proponowane do ochrony użytki ekologiczne oraz proponowany Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy i stanowisko dokumentacyjne.
- Obszary terenów otwartych, do których należą użytki rolne, pastwiska, kompleksy łąk kośnych.
- Obszary i pasma zadrzewień, cieki wodne, zakrzewienia śródpolne, często stanowiące korytarze ekologiczne i szlaki migracji zwierząt.
- Punkty widokowe.
fot. Piotr Jasek
Celem ochrony obszarów wysokich wartości przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych dnia 16. VI. 1998 r. został utworzony Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego (PKBŚ).
Przez teren Gminy Lipowa Przebiega Granica PKBŚ „od potoku Twardorzeczka biegnie w odległości ok. 300 metrów od linii lasu osiągając dolinę potoku Leśnianka, przecina potok, a następnie równoległą do niego drogę, łączy się z granicą lasu i tak biegnie aż do północnej granicy Gminy Lipowa”.
Obszar parku pokrywa się z zasięgiem Beskidu Śląskiego i obejmuje powierzchnię 3820 ha. Natomiast otulina przechodzi przez omawianą granicę i zajmuje 22285 ha. Na szczególną uwagę w Beskidzie Śląskim obok bogatej flory i fauny zasługują ciekawe utwory geologiczne. Powstały one w wyniku erozji piaskowej (głównie godulskiego). Dzięki temu w dolinie potoków można obserwować malownicze progi i wodospady, a w partiach grzbietowych różnorodne formy skalne. Natomiast na zboczach powstały formy osuwiskowe typu: nisze, niecki, i formy podziemne – jaskinie. Wiele z tych obszarów stanowi pomniki przyrody. Do najbardziej znanych należą: Skałki na Kobylej ( około 19 m. Wysokości), Malinowska Skała, Jaskinia Malinowska (Ondraszka) – najgłębsza w Beskidzie Śląskim (22,5 m. głębokości), Jaskinia w Trzech Kopcach – największa w Beskidzie Śląskim (łączna długość korytarzy 900m. ). W obrębie Gminy Lipowa ochroną rezerwatową objęto zgrupowanie wychodni skalnych i jaskiń – rezerwat „Kuźnie”.
Projektowane rezerwaty
Rezerwat „Kościelec” znajduje się w partiach szczytowych Kościelca (1019 m. n.p.m.). Jego nazwa pochodzi od nazwy szczytu, który stanowi bogaty grzbiet odchodzący od Malinowskiej Skały (1052m. n.p.m.), która wchodzi w skład Pasma Baraniej Góry Beskidu Śląskiego.
Powierzchnia rezerwatu znajduje się na terenie Leśnictwa Łukaszne – obręb Lipowa i obejmuje 8,9 ha. Usytuowany jest on z dala od szlaków turystycznych. Droga dojścia rozpoczyna się od ostatniego przystanku autobusowego w Ostrym i prowadzi wzdłuż potoku Leśnianka. Następnie „obok leśniczówki Łukaszne, w miejscu gdzie Leśnianka łączy się z potokiem Malinowskim należy odbić od utwardzonej nawierzchni prosto w górę w drogę leśną, którą podążając około 30 minut dochodzimy do skały z „oknem” ( baszta XIV) wchodzącej w skały projektowanego rezerwatu”.
Rezerwat ten znajduje się na terenie płaszczowiny gadulskiej, na warstwach godulskich górnych – zlepieńcach Malinowskiej Skały. Celem jego utworzenia jest ochrona ze względów naukowych, dydaktycznych i społecznych wychodni skalnych i jaskiń usytuowanych w szczytowych partiach Kościelca. Stwierdzono tu występowanie 15 okazałych wychodni skalnych. Największa ambona (XI) 8m. na szczególną uwagę zasługuje baszta z „oknem” o wysokości 3,6m. jest ona jedną tego typu skałą w Beskidzie Śląskim.
Projektowany rezerwat leśny „Stary Bór”
Projektowany rezerwat leśny „Stary Bór” jest to niewielki fragment kompleksu leśnego na północno – wschodnich stokach Magurki Wiślańskiej. Zajmuje on powierzchnię 12,27 ha. Położony jest w leśnictwie Łukaszne.
Cel utworzenia rezerwatu wynika z:
1. ochrony jednego z ostatnich w Beskidzie Śląskim naturalnego 200-letniego starodrzewia, który wchodzi w skład następujących zespołów leśnych: kwaśna buczyna górska, dolnoreglowy bór mieszany, zachodnio – karpacka świerczyna górno reglowa,
2. ochrona jedynego w Beskidzie Śląskim i zarazem najdalej wysuniętego na zachód stanowiska urdzika karpackiego, który występuje w świerczynie i stanowi subendemit karpacki,
3. ochrona zróżnicowanej flory z licznym udziałem gatunków chronionych,
4. ochrona młak i zbiorowisk ziołoroślnych stanowiących siedlisko rzadkich i chronionych gatunków roślin w tym: tojadu mocnego,
5. ochrony ostoi głuszca – jest to gatunek ściśle chroniony i znajduje się w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”.
Na obszarze tym występuje 106 gatunków roślin naczyniowych. Spośród nich ochronie ścisłej podlegają: podrzeń żebrowiec, widłak jałowcowaty, tojad mocny, parzydło leśne, omieg górski, ciemiężyca zielona, kukułka Fucha. Ochroną częściową objęte są tylko dwa gatunki: kopytnik pospolity (pojedyncze skupienia występują w kwaśnej buczynie górskiej) i goryczka trojeściowa – dość częsta na tym terenie. Na wyróżnienie zasługują również starzec kędzierzawy, który jest nielicznym gatunkiem w Karpatach i rośnie w młace. Gatunki chronione i rzadkie występują tu w najwilgotniejszych miejscach wzdłuż potoków, dlatego tak ważna dla ich zachowania jest naturalna zabudowa biologiczna potoków w postaci powolnych kłód.
Inne formy ochrony przyrody
Zespół Przyrodniczo – Krajobrazowy
Proponowany zespół przyrodniczo – krajobrazowy „Dolina Potoku Leśnianka”
Najlepiej zachowanym potokiem w Kotlinie Żywieckiej jest dolina potoku Leśnianka. Górna część Leśnianki otoczona jest osuwiskiem. Z licznymi wychodniami ( głównie łupków), natomiast dolne jej koryto jest szerokie, a brzegi zajmuje rozległe żwirowisko. Występują tu naturalne lasy liściaste głównie nadrzeczna olszyna górska. Niewielkie połacie zajmują nasadzenia sosny i świerka. Zbiorowiska nieleśne tworzą łąki świeże i wilgotne (obejmują największe powierzchnie), a także zespół podagrycznika pospolitego i lepiężnika różowego oraz zbiorowiska z parzydłem leśnym. Liczne gatunki chronione na tym obszarze to: orlik pospolity – stanowisko największe w obrębie Lipowa, a także pierwiosnka wyniosła, kopytnik pospolity przytulia (marzanka) wonna – występujące w olszynie nadrzecznej. Natomiast w zaroślach można spotkać kruszynę pospolitą i kalinę koralową.
Użytki ekologiczne
Proponowane użytki ekologiczne na tym terenie gminy to:
„Żarnówka” zajmuje fragment skrzydła doliny potoku Żarnówka o ekspozycji południowej, położony jest w jego dolnej części. Ochronie ma podlegać zespół koniczyny pociętej i rzepika pospolitego o dużych walorów estetycznych. Rosną tu gatunki, które posiadają nieliczne stanowiska na terenie Gminy Lipowa. Należą do nich: ciewiorka pstra, szałwia okręgowa, szelężnik większy, wilżyła bezbronna, koniczyna pogięta.
„Turzycowisko” położony jest w Dolnej Lipowej, nad potokiem Wiśnik na wysokości Zakładu Zootechnicznego. Przedmiotem ochrony jest łąka górska z mieczykiem dachówkowatym.
„Kalonka” usytuowany jest nad gajówką Kalonka. Reprezentuje fragment górskiej łąki z mieczykiem dachówkowatym i pas zarośli z jeżyną fałdowatą oraz ożanką nierównoząbkowatą.
„Biała” zajmuje teren powyżej drogi biegnącej wzdłuż Potoku Malinowskiego a poniżej Lasu Biała. Ochrona dotyczy tu łąki górskiej z mieczykiem dachówkowatym.
"Młaka nad Potokiem Malinowskim” obejmuje eutroficzną młakę górską z wełnianką wąskolistną i ściśle chronioną Kukułką (storczykiem) szerokolistną. Występuje ona nad Potokiem Malinowskim.
„Łukaszne” znajduje się za leśniczówką Łukaszne. Przedmiotem ochrony jest tu łąka górska z mieczykiem dachówkowatym.
Stanowiska dokumentacyjne
Proponowane stanowisko dokumentacyjne „Leśnianka”
Stworzenie stanowiska dokumentacyjnego ma na celu ochronę malowniczego fragmentu potoku Leśnianka wraz z jego wyeksponowanymi warstwami skalnymi i licznymi progami wodospadowymi. Nadleśnictwo Węgierska Górka wytyczyło wzdłuż tego odcinka potoku ścieżkę dydaktyczną.
